این روزها که زندگی تک تک مردمان کره خاکی درگیر بیماری کرونا شده است، نیاز مردم به کسب اخبار و اطلاعات در خصوص بیماری و تبعات و تأثیرات آن بر زندگی فردی، شغلی و اجتماعی بسیار بیشتر شده است. این موضوع، روزنامه نگاری سلامت را طی ماه های اخیر، تبدیل به حوزه ای حساس و بسیار تاثیرگذار بر زندگی مردم کرده است.
دکتر لعیا محبوبی پژوهشگر حوزه روزنامه نگاری سلامت و دکترای ارتباطات که از اساتید برگزیده دانشکده رسانه خبرگزاری فارس نیز هستند، با این محوریت، گفتگویی با خبرگزاری شفقنا رسانه داشتند که این گفنگو را با هم می خوانیم:
اطلاع رسانی درباره کرونا ویروس در ایران و جهان بیشتر بر روی رویدادمحوری حرکت کرد و از فرایند محوری و پررنگ کردن این مسئله که در طولانی مدت چگونه می توان با همه گیری کرونا کنار آمد تا حدودی غفلت شد. او می گوید: روزنامه نگار سلامت باید براساس شرایط، نیازها، باورها و سبک زندگی افراد جامعه به دنبال راه حل های عملی و میانی باشد تا بتواند مردم و مسئولان را جهت حساس شدن به اقدامات مراقبتی ترغیب کند و در این قانع کردن باید از خیلی ظرفیت ها استفاده کند. محبوبی پرداختن به حوزه اقتصاد دارو را به دلیل پولسازی و فسادزا بودنش یکی از کارهای مهم روزنامه نگار سلامت می داند و معتقد است که روزنامه نگاری تحقیقی در حوزه سلامت اهمیتش در همه گیری ها بالاتر می رود.
لعیا محبوبی، دکتری علوم ارتباطات و پژهشگر حوزه روزنامه نگاری سلامت به بیان ارزیابی عملکرد رسانه ها در حوزه روزنامه نگاری سلامت در زمان همه گیری کرونا ویروس می پردازد و به شفقنا رسانه می گوید: همه گیری پدیده ای بود که همه جهان را در گیر خود کرد. بحث جهانی بودن آن تبعات زیادی داشت و بحث های اقتصادی و سیاسی خیلی جدی حول محور کرونا شکل گرفت که خیلی از محاسبات را تغییر داد و حتی تا جایی پیش رفت که قرارهای دیپلماتیک را تعطیل یا به سمت مجازی شدن پیش برد. به عبارتی همه گیری کرونا لرزه ای بر روابط و ارتباطات دنیا گذاشت. به همین دلیل کرونا را نه از منظر سلامت بلکه باید آن را یک مسئله همه شمول و جامع دید. از این لحاظ که این همه گیری بحثِ سلامت، مناسبات و ارتباطات افراد، آموزش، اقتصاد، کسب درآمد، مسکن، تغذیه و … را درگیر و دچار مشکل کرد.
رسانه ها در همه گیری کرونا باید به سمت فرایندمحوری حرکت کنند
او ادامه می دهد: در این همه گیری خیلی از مردم به دلیل نیاز مالی و تلاش برای امرار معاش، قید سلامت خود را زدند و به کسب و کارهای خود برگشتند. به همین دلیل نیاز است تا در مسئله کرونا به موضوع روزنامه نگاری سلامت به صورت گسترده و وسیعتر نگاه کرد. بحث روزنامه نگاری سلامت، چه در ایران و چه در سطح جهانی بیشتر بر رویداد محوری حرکت می کرد. اینکه هر روز چقدر مبتلا و جان باخته داشتیم و نهایت امید بخشی هم خلاصه می شد در ذکر میزان بهبودیافتگان. به همین دلیل خیلی نتوانستند بحث فرایند را مطرح کنند، اینکه در طولانی مدت چگونه می توان با آن کنار آمد را پررنگ کنند.
خبرنگار سلامت در شرایط بحران باید نقطه های امید را پیدا کند
این پژوهشگر حوزه روزنامه نگاری سلامت می گوید: آنچه در ذهن جستجوگران اخبار کرونایی برجسته شده بیشتر درباره بالا و پایین شدن آمار میزان مبتلایان و جان باختگان بود. حتی از این مسئله برای مجاب کردن مردم برای ماندن در خانه استفاده شده است. از طرفی پیدا کردن درمان و واکسن برای این بیماری یکی از حوزه های مورد تاکید روزنامه نگاران این حوزه بود. این درحالی است که در روزنامه نگاری سلامت همواره تاکید می شود، در صورت بحرانی شدن شرایط خبرنگار سلامت باید نقطه های امید را پیدا کند و به دنبال ارائه راه حل باشد چون روزنامه نگاری سلامت تلاش برای کاهش تنش است. این در حالی است که روزنامه های ما بیشتر تلاش کردند تا در جهت راه پزشکی پیش بروند. یعنی به گونه ای منتظر گذر زمان هستیم تا بتوانیم با این ویروس مقابله کنیم.
محبوبی با تاکید بر اهمیت اطلاع رسانی و آموزش مردم درباره همه گیری کرونا ویروس توسط روزنامه نگاران سلامت، می گوید: یک فاز این آموزش پیشگیری و فاز بعدی درمان است. اتفاقی که در ایران در بحث اطلاع رسانی رخ داد این بود که رسانه های غیر رسمی توانستند جواب های بهتری نسبت به رسانه های رسمی پیدا کنند. به عبارتی صفحه پزشکان در صفحات اجتماعی محل رجوع مردم شد و عملاً مردم نیاز اطلاعاتی خود را در این صفحات رفع می کردند تا رسانه های رسمی. در اینجا نمی خواهم به میزان درست، غلط و یا تنش زا بودن اخبار منتشر شده در شبکه های اطلاع رسانی غیررسمی بپردازم بلکه می خواهم بگویم در این دوران فضای مجازی، صدای غیررسمی هایی شد که قبلاً محل رجوع نبودند. البته باید بگویم مراجعه به پزشک درباره این همه گیری مسئله ای عقلانی و معقول است ولی این مدل اطلاع رسانی در فضای مجازی که مدیریت و نظارت خاصی بر روی آن نیست سبب شد تا به یک تنش و اضطرابی دامن زده شود که اتفاقاً رسالت روزنامه نگاری سلامت کاهش آن است.
او می گوید: مردم آنقدر در معرض اطلاعات متعدد شبکه های اجتماعی قرار گرفتند که نوعی از پوپولیسم پزشکی شکل گرفت. حتی در آن دوران به شوخی گفته می شد که هرکدام از مردم خودشان یک پزشک و ویروس شناس شده اند و برای دیگران هم نسخه می پیچند. در چنین شرایطی امکان جعل محتوا وجود دارد و این جعل در شرایط تنش و اضطراب خطرناک است. به عبارتی این امکان فراهم می شود تا عده ای برای جذب دنبال کننده و مخاطب یکسری اطلاعات نادرست در اختیار مردم قرار دهند و آرامش مورد نیاز برای طی کردن این همه گیری را مختل کنند.
یافتن راه حل های عملی برای طی کردن مسیر درست در همه گیری کرونا
به عقیده این پژوهشگر حوزه روزنامه نگاری سلامت به دلیل نو و ناشناخته بودن همه گیری کرونا ویروس تنویر افکار عمومی و دادن اطلاعات صحیح برای طی کردن مسیر درست جهت رسیدن به نقطه امن، اهمیت بالایی دارد. او می گوید: طی کردن این مسیر علاوه بر نیاز به اقدامات قانونی-سیاسی از جانب دولت ها، نیازمند تلاش برای ارائه اطلاعات درست و اتخاذ تصمیمات منطقی براساس آن در بخش های مختلف است و کار روزنامه نگار سلامت در اینجا اهمیت پیدا می کند. به عبارتی گشتن به دنبال اطلاعات درست و مشخص کردن اینکه اطلاعات نادرست چه ضررهایی به بار می آورد و جلوگیری از ضررهای احتمالی است. به بیان ساده تر کار روزنامه نگاری سلامت و یا ارتباطات سلامت پیدا کردن راه حل هایی برای طی کردن مسیر درست در این همه گیری است. حال می تواند یک راه حل سیاسی و یا قانونی باشد که در چارچوب ارتباطات سلامت قرار بگیرد و سبب شود تا جامعه سلامت خود را حفظ کند.
محبوبی ادامه می دهد: در بحث روزنامه نگاری سلامت دغدغه این است که نهایتاً به کنش مثبتی ختم شود و این کنش مثبت سبب حفظ سلامت جامعه شود. برای همین رسانه ها غیر از اطلاع رسانی، باید بر روی راه حل های احتمالی برای گذر از بحران تمرکز کنند. ما در این دوران شاهد مجازی شدن آموزش، خرید و… شدیم. آموزش دادن این فرهنگ و بازکردن معبرها برای گذر از این شرایط کار متولیان سلامت است. به عبارتی باید در اینجا پیشرو و پیشران باشند. یعنی قبل از سردرگم شدن جامعه باید یکسری راه حل ها را درباره شرایط و با نگاهی جامع ارائه دهند. چون نگرانی ها از مرحله ای بیشتر شود به جای کنش به انفعال ختم می شود. کار روزنامه نگاری سلامت این است که با ارائه راهکار و روشنگری نگذارد جامعه به مرحله انفعال برسد.
ناشناخته بودن ابعاد کرونا ویروس؛ مهمترین چالش روزنامه نگاری سلامت
با این اوصاف روزنامه نگاران این حوزه بیشتر با چه مشکلات و چالش های روبه رو هستند؟ این پژوهشگر حوزه روزنامه نگاری سلامت پاسخ می دهد: مهمترین چالش روزنامه نگاری سلامت در همه گیری کرونا بحث ناشناخته بودن ابعاد این بیماری است. کار این روزنامه نگار زمانی سخت می شود که مجبور می شود، هم از منظر روابط حاکم در بین کشورها چه در بحث تولید و ساخت واکسن و چه بحث پیشگیری از ابتلا (بستن مرزها و فرودگاه ها و..) و هم از منظر اقتصادی (چه ضررهایی به چه اقتصادهایی با چه منظوری) به این همه گیری نگاه کند.
او ادامه می دهد: روزنامه نگار سلامت علاوه بر اینکه روزنامه نگاری در حوزه ای تخصصی است و با جان مردم سروکار دارد، از طرفی پا را فراتر می گذارد و همه گیری کرونا را از منظرهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و …. هم بررسی می کند تا نهایتاً به یک جمع بندی برسد و از دل یافته هایش فرایندی را پیش بینی و برای آن راه حلی ارائه دهد. به نظر می رسد این ناشناخته بودن برای داشتن نگاه ناظر و کلی نگر در روزنامه نگار سلامت مهمترین چالش باشد.
محبوبی معتقد است که روزنامه نگار سلامت باید آنقدر آگاهی دهد و مسیر درست را برای مردم باز کند که مباحث پیشگیری و موازین بهداشتی را در ذهن مردم جا بیندازد و جا انداختن این مسئله را هم یکی دیگر از چالش های روزنامه نگار سلامت می داند. او می گوید: گاهی روزنامه نگار سلامت اطلاعات لازم را به جامعه ارائه می دهد ولی در کف جامعه به دلیل وجود شکاف اقتصادی بین طبقات جامعه، عدم قانع شدن مردم برای شرکت نکردن در مراسم، مهمانی، مکان های مذهبی و… شرایط عمل به این موازین وجود ندارد. اینجاست که روزنامه نگار سلامت باید دوباره به دنبال راه حل باشد و از طریق ساده سازی اطلاعات، اینفوگرافی، موشن گرافی، تشکیل کمپین های مجازی و خیابانی، فعال کردن ظرفیت های مغفول مانده در حوزه ارتباطات سلامت و… تلاش کند تا سلامت جامعه در خطر نیفتد.
روزنامه نگار سلامت باید درک درستی از شرایط جامعه داشته باشد
او ضمن تاکید بر اینکه روزنامه نگار سلامت برای قانع کردن مردم و مسئولان جهت حساس شدن به اقدامات مراقبتی، باید درک درستی از شرایط داشته باشد، می گوید: به عنوان مثال روزنامه نگار سلامت باید راه حل پیشنهادی اش براساس شرایط موجود جامعه قابل اجرا باشد. یعنی وقتی کشور از لحاظ اقتصادی ناتوان است، پیشنهاد قرنطینه از سوی روزنامه نگار سلامت قابل اجرا نیست به همین دلیل باید به دنبال راه حل های میانی و واسط باشد. یعنی نه از بین بردن کامل محدودیت ها و نه اعمال قرنطینه سفت و سخت. بلکه روزنامه نگار سلامت باید براساس شرایط، نیازها، باورها و سبک زندگی افراد جامعه به دنبال راه حل های عملی و میانی باشد تا بتواند مردم و مسئولان را جهت حساس شدن به اقدامات مراقبتی ترغیب کند. در قانع کردن باید از خیلی ظرفیت ها استفاده شود. به عنوان مثال باید متناسب با گروه سنی افراد (کودک، جوان، نوجوان، سالمند و…) برنامه ریزی شود که برای هرکدام ارائه چه اطلاعاتی در چه قالبی می تواند قانعشان کند.
محبوبی یکی از کارهای جدی روزنامه نگار سلامت را پرداختن به اقتصاد دارو می داند و می گوید: این حوزه خیلی پولساز است و فساد نهفته ای دارد. در همه گیری کرونا یکی از کارهای روزنامه نگار سلامت علاوه بر رفتن به سمت راه حل های بهداشتی و پزشکی پرداختن به حوزه اقتصاد دارو است. یعنی به نوعی روزنامه نگاری تحقیقی در حوزه سلامت است که اهمیتش در همه گیری بالاتر می رود.
بدون دیدگاه